เปิดนิยามของคำว่า “นักโทษทางการเมือง” (Political Prisoner) คำศัพท์ที่หลายคนคุ้นตา แต่อาจไม่เข้าใจความหมายมากนัก
ความผิดทางการเมืองไม่ได้ถูกบัญญัติไว้ในกฎหมายฉบับใด และไม่ถูกให้คำนิยามชัดเจนในทางสากล แต่ในความเป็นจริง “นักโทษทางการเมือง” (Political Prisoner) กลับเป็นคำที่มีใช้จริงและมีคนที่ถูกเรียกว่าเป็นนักโทษทางการเมืองอยู่จริง อย่างไรก็ตาม การกักขังบุคคลด้วยเหตุผลทางการเมืองไม่ใช่สิ่งใหม่ที่เพิ่งเกิดขึ้นในโลกยุคนี้ แต่มันหยั่งรากลึกลงไปในประวัติศาสตร์ของมนุษยชาติ และมีตัวอย่างมากมายที่แสดงให้เห็นว่า การจับคนขังคุกด้วยเหตุผลทางการเมืองนั้นมักเชื่อมโยงอยู่กับการดำรงอยู่ของ “อำนาจ” ของผู้ปกครอง
“นักโทษการเมือง” (Political Prisoner) คืออะไร
แม้ปัจจุบันคนในสังคมจะคุ้นหน้าคุ้นตากับคำว่านักโทษทางการเมืองมากขึ้น แต่เชื่อว่าความหมายของคำๆ นี้ก็อาจจะยังสร้างความสับสนให้กับใครหลายคนเช่นเดิม โดย “นักโทษทางการเมือง” ถูกใช้เพื่อกล่าวถึงบุคคลที่ถูกจับกุม ดำเนินคดี หรือคุมขัง เนื่องจากความเชื่อทางการเมือง การแสดงออก หรือกิจกรรมต่างๆ ที่ท้าทายหรือวิพากษ์วิจารณ์ผู้มีอำนาจแห่งรัฐ ซึ่งอาจกล่าวได้ว่านักโทษทางการเมืองไม่ใช่อาชญากรทั่วไปที่กระทำความผิดตามที่กฎหมายระบุไว้ แต่ต้องเข้าสู่กระบวนการทางกฎหมายเพียงเพราะลุกขึ้นมาใช้สิทธิในการแสดงออกทางความคิดของตัวเอง
ทั้งนี้ การจับกุม ควบคุมตัว ดำเนินคดี หรือคุมขังที่เกิดขึ้นกับนักโทษทางการเมืองนั้น มักเกิดขึ้นโดยไร้กระบวนการทางกฎหมายอันเป็นธรรม เช่น การใช้ศาลพิเศษที่ตั้งขึ้นเอง หรือการใช้ศาลทหารต่อพลเรือน หรือการซ้อมทรมานให้รับสารภาพ สะท้อนถึงความพยายามปิดปากผู้คนที่ไม่เห็นด้วยกับผู้มีอำนาจแห่งรัฐ เช่นเดียวกับการปราบปรามความพยายามต่อต้านทางการเมือง โดยการกระทำดังกล่าวถือเป็นการละเมิดสิทธิมนุษยชนและหลักการประชาธิปไตยอย่างร้ายแรง
ขณะเดียวกัน การคุมขังนักโทษการเมือง อาจเกิดขึ้นโดยกระบวนการที่ถูกทำให้มีรูปลักษณ์ “เป็นไปตามกฎหมาย” แต่กลับถูกผลักดันโดยการใช้อำนาจของเจ้าหน้าที่รัฐที่เต็มไปด้วยแรงจูงใจในการมุ่งปราบปรามหรือหยุดยั้งการแสดงออกทางการเมือง อาทิ การตั้งข้อหาเกินจริง การตั้งข้อหาไปก่อนเพื่อสร้างภาระการต่อสู้คดี การมุ่งดำเนินคดีจำนวนมากต่อบุคคลเป้าหมายในการเคลื่อนไหว หรือการตัดสินพิพากษาที่ตีความบิดเบือนกฎหมายหรืออยู่ภายใต้การสั่งการของผู้มีอำนาจ
“นักโทษทางการเมือง” และ “นักโทษทางความคิด”
คำศัพท์อีกหนึ่งคำที่ถูกใช้เมื่อกล่าวถึงนักโทษทางการเมือง คือ “นักโทษทางความคิด” (Prisoner of Conscience) หมายถึงบุคคลที่ถูกคุมขังหรือถูกจำกัดเสรีภาพทางกายเนื่องจากการแสดงความคิดเห็น ซึ่งอาจจะมีความเชื่อทางการเมืองที่แตกต่างจากผู้กุมอำนาจรัฐ หรืออาจมีชาติพันธุ์ เพศ สีผิว ภาษา สถานะทางเศรษฐกิจ ความเชื่อและการใช้ชีวิต โดยที่คนเหล่านี้ไม่ใช้ความรุนแรงหรือสนับสนุนความรุนแรงหรือความเกลียดชัง แต่นักโทษทางความคิดถูกควบคุมตัวเพียงเพราะความเชื่อของตนเอง
ขณะที่นักโทษทางการเมืองถูกควบคุมตัวเพราะความเชื่อทางการเมือง หรือกิจกรรมที่ท้าทายหรือวิพากษ์วิจารณ์ผู้มีอำนาจแห่งรัฐ นักโทษทางความคิดกลับเป็นบุคคลที่ถูกควบคุมตัวเพียงเพราะความเชื่อ อัตลักษณ์ หรือคุณธรรม ที่ไม่ได้ไช้ความรุนแรงหรือใช้คำพูดที่ก่อให้เกิดความเกลียดชัง ทั้งนี้ นักโทษทางความคิดถือเป็นนักโทษทางการเมืองด้วยเช่นกัน แต่ไม่ใช่นักโทษทางการเมืองทุกคนต้องเป็นนักโทษทางความคิดเสมอไป โดยเฉพาะอย่างยิ่งหากพวกเขาสนับสนุนหรือมีส่วนร่วมในการกระทำที่รุนแรง
ประเด็นเรื่องนักโทษทางการเมืองมีการพัฒนาไปตามกาลเวลา และเปลี่ยนแปลงรูปร่างหน้าตาของมันไปตามสถานการณ์ภูมิรัฐศาสตร์ ในขณะที่เมื่อครั้งอดีต การจับกุมควบคุมตัวบุคคลด้วยเหตุผลทางการเมืองมักเกี่ยวข้องกับเผด็จการหรือระบอบเผด็จการ แต่ปัจจุบันการดำเนินคดีในลักษณะนี้กลับเกิดขึ้นในประเทศที่เรียกตัวเองว่าเป็นประเทศประชาธิปไตยด้วยเช่นกัน และบ่อยครั้งที่นักโทษทางการเมืองถูกคุมขังหรือดำเนินคดีตามกฎหมายด้วยข้อกล่าวหาทางอาญา แต่เผชิญกลับการสร้างหลักฐานเท็จ หรือการดำเนินคดีที่ไม่เป็นธรรม เพื่อปิดบังความจริงที่ว่านักโทษการเมืองเหล่่านี้ถูกจับขังด้วยเหตุผลทางการเมือง และปิดปากบุคคลที่วิพากษ์วิจารณ์ผู้มีอำนาจ
นักโทษการเมืองในประเทศไทยจำนวนมากยังคงถูกคุมขังอยู่ในเรือนจำและเผชิญหน้ากับข้อหาความผิดที่ละเมิดสิทธิการแสดงออกของพวกเขา ทั้งนี้ การทำความเข้าใจนิยามและความหมายของคำว่านักโทษการเมืองอาจไม่ได้นำไปสู่การช่วยเหลือหรือการเปลี่ยนแปลงในเชิงกฎหมาย แต่หากประชาชนมีความเข้าใจมากขึ้น ก็มีแนวโน้มที่จะช่วยกันสร้างความตระหนักรู้ให้กับคนอื่นๆ ในสังคมมากขึ้น และร่วมด้วยช่วยกันเพื่อผลักดันรัฐบาลให้หยุดการเดินหน้าเอาผิดกับประชาชนที่ออกมาใช้สิทธิของตัวเองและยุติการคุมขังที่เกิดขึ้น เพื่อสร้างสังคมประชาธิปไตยที่ประชาชนสามารถใช้สิทธิและเสรีภาพของตัวเองได้อย่างแท้จริง
อ้างอิง:
Pathway to Freedom: Handbook for the Liberation of Political Prisoners โดย World Liberty Congress
The definition of political prisoner https://assembly.coe.int/nw/xml/XRef/Xref-XML2HTML-en.asp?fileid=19150&lang=en
นิยาม “นักโทษทางความคิด” (prisoner of conscience) & “นักโทษทางการเมือง” (political prisoner) ในความหมายของแอมเนสตี้ อินเตอร์เนชั่นแนล http://old.amnesty.or.th/news/press/628
นักโทษทางการเมือง : อดีตและปัจจุบัน https://www.matichonweekly.com/column/article_647812#google_vignette
รายงาน: ตามหานิยาม ‘นักโทษการเมือง’ และเสียงสะท้อนจากห้องขัง https://prachatai.com/journal/2011/12/38467
ว่าด้วยนักโทษการเมือง … https://www.komchadluek.net/news/82648
